نخست باید دانست بهره مندی از وساطت امامان و پیامبر(ص) به دستور خداوند و با اجازه او انجام می گیرد و این نشانه نظام مندی جهان در امور معنوی و مادی است؛ یعنی همان طور که خداوند می تواند به طور مستقیم گیاهی را رشد دهد اما نظام جهان را به گونه ای قرار داده است که گیاهان از طریق باران و آبیاری باغبان سیراب شوند و از طریق ریشه مواد معدنی به بخش های مختلف درخت و گیاه برسد.
در امور معنوی نیز خداوند می تواند به طور مستقیم انسان ها را دانا کند و رشد معنوی دهد اما برای آنان کتاب آسمانی و راهنمایانی قرار داده تا به رشد علمی و معنوی برسند وحتی برای برآورده شدن خواسته ها و دعاهای خود، یکی از راه ها بهره گیری از پیامبر و امامان(ع) می باشد که از آنان به عنوان واسطه های فیض یاد می شود و این نشانه نظام مندی کارهای خدا در جهان است.
قـرآن مـجـیـد مـى فـرمـاید : یا ایها الذین آمنوا اتقوا اللّه و ابتغوا الیه الوسیله و جاهدوا فى سبیل اللّه لعلکم تفلحون .
اى مـومـنان , پرهیزکار باشید و به سوى خداى بزرگ , وسیله فراهم سازید و در راه او مبارزه کنید , باشد که رستگار گردید . جوهرى در صحاح اللغه وسیله را اینگونه تعریف مى کند : الوسیله ما یتقرب به الى الغیر - وسیله عبارت است از آنچه با آن به دیگرى تقرب مى جوییم . بـنابراین , موجود ارزشمندى که به او متوسل مى شویم , گاهى اعمال شایسته و پرستش خالصانه خـداونـد است که به عنوان وسیله نیرومندى ما را به پروردگار جهان نزدیک مى سازد و گاه یک انسان برومند که در نزد خداى بزرگ , از مقام و احترام ویژه اى برخوردار است .
توسل را مى توان به سه قسم تقسیم نمود
1 - توسل به اعمال صالح ; چنانکه قـتـاده در مـورد آیـه وابـتـغـوا الـیـه الوسیله مى گوید : با اطاعت خدا و عملى که مورد خوشنودى وى باشد , به پروردگار نزدیک شود 2 - تـوسـل بـه دعـاى بندگان شایسته , چنانکه قرآن کریم , از زبان برادران یوسف چنین حکایت مى کند : قالوا یا ابانا استغفرلنا ذنوبنا انا کنا خاطئین . قال ساستغفر لکم ربى انه هو الغفور الرحیم . ( فـرزنـدان یعقوب به پدر خویش ) گفتند : اى پدر , از خداى بزرگ , بخشش گناهان ما را بخواه که ما در اشتباه به سر مى بردیم . ( یـعـقـوب ) گـفـت : به زودى ازپروردگار خود , براى شما طلب بخشش مى نمایم که او بسیار آمرزنده و مهربان است . از آیه یاد شده به روشنى معلوم مى گردد که فرزندان یعقوب به دعا و استغفار پدرخویش متوسل گـردیـدند و آن را وسیله بخشودگى خود دانستند و حضرت یعقوب پیامبر یز , نه تنها به توسل آنان اعتراض نکرد , که به آنها وعده دعا و استغفار هم داد .
3 - تـوسـل به شخصیتهاى آبرومند معنوى که در نزد خدا از مقام و حرمت خاصى برخوردارند , به منظور نیل به مقام قرب الهى . این نوع توسل نیز از صدر اسلام مورد پذیرش و رفتار صحابه پیامبر بوده است . اینک در پرتو احادیث و رفتار صحابه رسول خدا و بزرگان جهان اسلام , دلائل این مساله را از نظر مـى گـذرانیم
احمد بن حنبل در مسند خود از عثمان بن حنیف , چنین روایت مى کند : ان رجـلا ضریر البصر اتى النبى صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم فقال ادع اللّه ان یعافینى , قال : ان شئت دعوت لک و ان شئت اخرت ذاک فهو خیر , فقال : ادعه . فامره ان یتوضا فیحسن وضوئه فیصلى رکعتین و یدعو بهذا الدعاء . الـلـهـم انى اسئلک و اتوجه الیک بنبیک محمد نبى الرحمه یا محمد انى توجهت بک الى ربى فى حاجتى هذه , فتقضى لى اللهم شفعه فى . - مردى نابینا نزد پیامبر گرامى آمد و گفت : از خدا بخواه تا مرا عافیت بخشد . پیامبر فرمود : اگر مى خواهى دعا نمایم و اگر مایل هستى به تاخیر مى اندازم و این بهتر باشد . مرد نابینا عرض کرد : دعا بفرما . پیامبر گرامى او را فرمان داد تا ضو بگیرد و در وضوى خود دقت نماید و دو رکعت نماز بگزارد و ایـن چنین دعا کند :پروردگارا من از تو درخواست مى کنم و به وسیله محمد , پیامبر رحمت به تو روى مى آورم . اى مـحمد من در مورد نیازم به وسیله تو به پروردگار خویش متوجه مى شوم تا حجتم را برآورده فرمایى . خدایا او را شفیع من گردان . درستى این روایت , مورد اتفاق محدثان است بطورى که حاکم نیشابورى در مستدرک ,پس از نقل حـدیث یاد شده , آن را به عنوان حدیث صحیح توصیف مى کند و ابن ماجه نیزبه نقل از ابواسحاق مـى گـویـد : ایـن روایتى صحیح است و ترمذى در کتاب ابواب الادعیه صحت این روایت را تایید مى نماید . و مـحـمد نسیب الرفاعى نیز درکتاب التوصل الى حقیقه التوسل مى گوید : لا شک ان هذا الـحـدیث صحیح و مشهور 000 و قد ثبت فیه بلا شک و لا ریب ارتداد بصرالاعمى بدعاء رسول اللّه صلى الله علیه [ و آله ] و سلم له . - تردیدى نیست که این حدیث , صحیح و مشهور است 000 و در این روایت , ثابت شده است که با دعاى رسول خدا صلى اللّه علیه و آله بینایى آن مرد نابینا , به وى بازگشت . از ایـن روایت به خوبى روشن مى شود که توسل به پیامبر گرامى , به منظور برآورده شدن نیاز به وسیله وى , جایز است , بلکه رسول خدا آن مرد نابینا را فرمان دادتا آنگونه دعا کند . و با وسیله قرار دادن پیامبر بین خود و خدا , از پروردگارجهان درخواست نماید . و این معنا همان توسل به اولیاى الهى و عزیزان درگاه خداوند است .
2 - ابوعبداللّه بخارى در صحیح خود مى گوید : ان عمر بن الخطاب رضى اللّه عنه کان اذا قحطوا استسقى بالعباس بن عبدالمطلب فقال : اللهم انا کنا نتوسل الیک بنبینا
فتسقینا و انا نتوسل الیک بنعم نبینافاسقنا . قال فیسقون . - هـرگـاه قـحـطى رخ مـى داد , عـمر بن خطاب به وسیله عباس بن عبدالمطلب - عموى پـیـامـبـرصلى اللّه علیه و آله طلب باران مى نمود و مى گفت : خدایا در زمان حیات پیامبربه او متوسل مى شدیم و باران رحمت خود را بر ما نازل مى فرمودى . اکنون به عموى پیامبر به سوى تو متوسل مى شویم تا ما را سیراب کنى . و سیراب مى شدند .
- مـسـاله توسل به اولیاى خدا بقدرى معمول و رایج بوده که مسلمانان صدر اسلام نیز در اشعار خـود , پـیـامـبر را وسیله بین خود و خدا معرفى مى نمودند :سواد بن قارب براى پیامبر گرامى , قصیده اى سرود و در لابلاى ابیات آن چنین گفت : و اشهد ان لا رب غیره و انک مامون على کل غـالـب و انـک اذنـى الـمرسلین وسیله الى اللّه یابن الاکرمین الاطائب گواهى مى دهم که پـروردگـارى جـز خـدا نـیست و تو بر هر پنهان و پوشیده اى امینى وگواهى مى دهم که تو - اى فرزند گرامیان و پاکان - در میان دیگر پیامبران ,نزدیک ترین وسیله به سوى خدا هستى . در عـیـن حـال کـه پیامبر گرامى این شعر را از سواد بن قارب شنید , ولى هرگز وى رااز چنین سخنى باز نداشت و او را به شرک و بدعت متهم نساخت . شـافـعـى نـیز در دو بیتى که مى آوریم , به این حقیقت اشاره مى کند : آل النبى ذریعتى هم الیه وسـلـیتى اجوبهم اعطى غدا بیدى الیمین صحیفتى
خاندان پیامبر وسیله من به سوى خدا هستند و امیدوارم که به خاطر آنان , نامه عملم به دست راست من داده شود . گـرچه روایات رسیده پیرامون جواز توسل به اولیاى الهى , فراوان است , لیکن درپرتو روایات یاد شـده , مساله توسل و مطلوب بودن آن از دیدگاه سنت پیامبر و روش صحابه و دانشمندان بزرگ اسلامى , روشن مى گردد و نیازى به اطاله مطلب نیست . بـا این بیان , بى پایگى گفتار آنان که توسل به عزیزان درگاه خدا را شرک و بدعت دانسته اند , به ثبوت مى رسد .
این عمل توسل به این منظور نیست که انسان چیزی را از شخص پیامبر(ص) یا امام یا حضرت زهرا(س) مستقلا تقاضا کند، بلکه منظور این است که به آنان توسل بجوییم و آنان را وسیله ای برای تقرب به خدا قرار دهیم که این کار علاوه بر اطاعت از امر خدا، یک نوع احترام و اهتمام به موقعیت آنهاست بنابراین چنین اموری نه بوی شرک می دهند و نه بر خلاف آیات قرآن است
مصطفی (پاسخگوی دینی) ::: سه شنبه 88/8/19::: ساعت 1:54 عصر
